Natuurlijk, voordat Edwin Velzel – in het dagelijks leven CEO bij pensioenfonds PGGM en ervaren als mediator – door het ministerie van VWS werd gevraagd om de laatste fase van onderhandelingen te regisseren was er al veel gebeurd. Zorgpartijen hadden met elkaar in zaaltjes gezeten en thema’s vastgesteld. Hadden hun wensen op tafel gelegd. Waren wat gefrustreerd over de voortgang, want van onderhandelen was nog geen sprake. Tegelijkertijd voelden ze de tijd wegtikken. Voor Prinsjesdag moest er een akkoord zijn, want alleen dan kwam er € 2,8 miljard transitiegeld beschikbaar vanuit het ministerie van Financiën.
Waar ging het ook alweer over bij het Integraal Zorgakkoord, dat als subtitel meekreeg ‘Samen werken aan gezonde zorg’? Even kort: Het IZA heeft als doel de zorg voor de toekomst goed, toegankelijk en betaalbaar te houden. Daarbij gaat het over een heel brede aanpak. Het betekent werken aan meer instroom van nieuwe medewerkers, maar ook over het voorkomen van zorgvraag door preventie. En het gaat om verminderen van administratie, maar ook over het verspreiden van bewezen innovaties. Passende zorg is een kernwoord. Bij het IZA is het hele zorgveld betrokken.
Toen Edwin Velzel in mei 2022 instapte lagen er zeven thema’s op tafel en tientallen mensen waren daarmee bezig. Sleutelen aan die thema’s was geen optie meer. De vraag was vooral of het haalbaar was om met alle partijen tot een akkoord te komen.
Velzel: “Ik denk in plannen. De minister (en de zorgverzekeraars) wilden vóór Prinsjesdag 2023 een plan dat concreet genoeg was om door te rekenen voor de zorginkoop 2024. Dat was Plan A. Maar voor mij was al snel duidelijk dat dat niet heel erg haalbaar was. Er moest dus een plan B komen. En liefst ook een plan C en een plan D. Plan B was om alle partijen te vragen om in te stappen op basis van wat globalere plannen en deze in 2023 en 2024 verder te concretiseren. Wel zouden er wel direct harde financiële kaders komen waaraan partijen zich moesten committeren. Plan C zou zijn: we stellen het een jaar uit. Plan D betekende: helemaal geen akkoord. Maar bij plan C en D konden de zorgpartijen de 2,8 miljard euro aan transitiemiddelen vergeten.” Uiteindelijk is iedereen akkoord gegaan om te gaan voor plan B.
Velzel acteerde bij de IZA onderhandelingen in een systeemwereld, zegt hij. Een wereld van zorgkoepels, ministeries en verzekeraars. “Maar uiteindelijk is het mensenwerk. Het is een systeemaanpak waar mensen het met elkaar moeten doen.”
Velzel werkte met een zogeheten coördinatie- en versnellingsteam met zeven partijen, inclusief VWS. “Dat team voerde de regie. Daar werd nagedacht hoe om te gaan met het zorgveld en de achterban. Aan het Bestuurlijk Overleg namen achttien partijen deel, elk met twee personen. Dit bestuurlijk overleg was besluitvormend. Die achttien partijen schoven ook aan bij de twee integrale onderhandelingsdagen. Daarnaast was er een ‘buitenring’ met veertig partijen. Die werd elke maandagmiddag online bijgepraat over de voortgang.
Voordat Velzel met de zeventien koepelorganisaties aan tafel ging, voerde hij met elk van hen een individueel gesprek “Ik heb twee basic beliefs”, zegt hij. “De meeste mensen deugen. En het is logisch dat mensen voor hun belangen opkomen. Vanuit die uitgangspunten creëer je verbinding. De opbrengst van die individuele gesprekken vooraf was dat ik bij het bestuurlijk overleg ik van alle partijen wist wat de belangen en de deelbelangen waren.”
Komen tot een akkoord was soms hard onderhandelen, erkent Velzel. En er waren onzekerheden. “De ziekenhuizen kwamen te staan voor een nulgroei. Er werd veel teruggelegd bij de eerste lijn, maar kon die dat wel aan? De gemeenschappelijke grondslag was een arbeidsmarktvraagstuk; we hebben de mensen niet meer. Het gezamenlijk belang was om met dezelfde mensen de zorg op niveau te houden en op punten te verbeteren. Zo zit je samen ook aan dezelfde kant van de tafel. Daardoor was het IZA niet alleen financieel gedreven, maar ook gericht op het gemeenschappelijke probleem van de arbeidsmarkt. Dat sprak mij wel aan.”
Vraag Edwin Velzel naar zijn aanpak om de onderhandelingen in goede banen te leiden, en hij zegt: ‘impliciete kennis van onderhandelingsmodellen en gezond verstand.’ Hij grijpt niet terug op één bepaalde theorie of aanpak. Maar vraag je door, dan constateert hij dat het onderhandeling én samenwerking was. “Ik bekijk bijna alles als onderhandeling, maar zoek daarbij wel naar de win-win. Dat is het uitgangspunt van het Harvard Negotiation Project. Ik kijk naar belangen in plaats van posities. Zorg er altijd voor dat er een plan B is. Ik heb altijd het beste alternatief zonder overeenkomst achter de hand. En ik heb gezegd: ik ga er niet vanuit dat iedereen ondertekent. Ik laat me niet gijzelen door de laatste van de partijen.”
Het spel werd soms hard gespeeld, ook door partijen aan tafel. “Sommige partijen haakten af omdat ze niet vertrouwden dat verzekeraars hun afspraken zouden nakomen. Dat de huisartsen dreigden de IZA niet te ondertekenen vond Velzel wel problematisch. De huisartsen hebben een sleutelrol in de zorg van nu en de toekomst. “Ze hadden echt veel binnengehaald. Maar door nog wat extra te willen, en dat luid te communiceren, was het lastig om het akkoord aan hun achterban te verkopen. Ik denk dat de verantwoordelijkheid van een procesregisseur ook is dat je ervoor zorgt dat partijen een akkoord aan hun achterban verkocht krijgen.” De huisartsen hebben het IZA uiteindelijk wel ondertekend.
Dat het tot een akkoord is gekomen, zorgt nu voor dynamiek in het land, constateert Velzel. “In bijna alle regio’s worden stappen gezet. Er is een kanteling naar de regio en je ziet dat de zorg steeds meer de verbinding legt met het sociaal domein. Je ziet ook dat het IZA positief wordt ervaren in de zorg: alle IZA-ondertekenaars hebben de Tweede Kamer opgeroepen om het niet controversieel te maken. Dat stemt mij wel tevreden.”
Bij het jubileum van Common Eye op 21 september sprak Edwin Velzel (PGGM en procesregisseur Integraal Zorgakkoord) tijdens de sessie met Wilfrid Opheij van Common Eye. Velzel en Opheij kennen elkaar al zo’n 35 jaar. Het gesprek gaat over het Integraal Zorgakkoord als complex onderhandelingsproces en dus niet zozeer over nut en noodzaak van het IZA. Hoe pak je dat aan? Wat zijn de overwegingen? Het gesprek heeft de vorm van een interview, waarbij zowel de deelnemers als Opheij en Edwin Velzel op zoek gaan naar het ‘coulissenverhaal’ achter de onderhandeling, en de overwegingen van Velzel als ervaren procesregisseur, met autoriteit in de sector.