Goed toeven met bekende figuren

Samenwerken is een middel en geen doel. Een statement dat ons elke keer helpt om de ogen op de bal te houden. Waarom werken wij samen en wat willen we ermee bereiken? Het statement maakt ook dat we soms te weinig tijd nemen om te praten óver die samenwerking. Manon de Caluwé is één van de vaste docenten van de leergang. Met een open blik kijkt ze naar patronen, relaties, gewoonten en gedrag binnen samenwerkingen – onderwerpen die ook tijdens de Leergang Professioneel interveniëren in samenwerkingsverbanden aan de orde komen. Wat bedoelt ze dat het goed toeven is met bekende figuren en welk effect heeft dit op de samenwerking?

Manon de Caluwé Door Manon de Caluwé

Onderling patroon de baas

Van Gerben Zonneveld, gastdocent in de leergang, leren we de kwetsbaarheid van te weinig praten óver de samenwerking. Zijn stelling is namelijk: “De relatie is ‘meta’ ten opzichte van de inhoud.” Wat hij daarmee wil zeggen? Wanneer individuen in een netwerk niet investeren in de relatie, dan zullen zij het moeilijk hebben om verschillen te vertalen in voor beide werkbare oplossingen. Want verschil is er per definitie, het is inherent aan het werken in netwerken. En wanneer die relaties getroebleerd zijn, is de kans zelfs groot dat een onderling patroon de baas wordt. De één ziet in die ander alleen nog maar die dominante partij die nooit in is voor iets nieuws, en de ander wordt inmiddels kriegel van het gebrek aan een bestendige koers

Het comfort van mensen die op ons lijken

Granovetter & Burt wijzen ons op nog een ander mechanisme. We vinden het in netwerken namelijk het meest prettig om ons te omringen met mensen die een beetje op ons lijken en met wie we gemakkelijk communiceren. Die uit eenzelfde type organisatie komen, een vergelijkbare professie hebben, of die elkaar al kennen. We worden er naartoe getrokken, het voelt veilig en comfortabel. Zij noemen dat de ‘strong ties’ (sterke verbindingen) in netwerken. Zie onderstaand figuur. Hoe tekenend is het bijvoorbeeld dat bij feestjes, recepties of congressen, mensen tóch vaak naast hun collega of beste vriend gaan zitten. Terwijl er zóveel nieuwe mensen zijn om te leren kennen. De meesten van ons kiezen toch de weg van de minste weerstand. Het is goed toeven met bekende figuren.

De verbindingen van strong ties en weak ties

Keerzijde: geen vernieuwing

Het aantrekkelijke heeft direct een keerzijde. Want omdat deze bekende figuren ons in feite erkennen in wie we zijn, is dat ook direct het probleem: we worden onbewust ook steeds bevestigd in dat wat we al weten, doen en zijn. Dit heet: zelfreferentialiteit. Maar vernieuwing komt er niet door tot stand. Sterker nog, onderzoek laat zien dat deze hechte verbintenissen nieuwe informatie, nieuwe combinaties of ander gedrag nauwelijks toelaten. Zonder dat de partijen het doorhebben, reproduceren ze steeds weer dezelfde informatie, dezelfde interpretatie en dezelfde aanpakken. Ze bevestigen elkaar daarmee niet alleen in het koesteren van wat is, maar onbewust versterken zij hierdoor ook het wereldbeeld van de ánder, die verder weg van ze staat. Die ander is dan toch een soort buitenaards wezen dat we niet helemaal begrijpen.

Systeemdenken

“We moeten éxtra ons best doen om bruggen te bouwen naar andersdenkenden”, zo stelt gastdocent Noelle Aarts. De zogenaamde ‘weak ties’ dus. Want daar zitten de kansen voor vernieuwing en voor verandering. Maar dat vraagt dus extra inzet en inspanning. Maar hoe bouw je nu nieuwe relaties wanneer ze al gekleurd zijn door bewuste of onbewuste vooroordelen? Wanneer er eigenlijk geen contacten zijn? Of wanneer er al een strijd is ontstaan? Hiervoor vinden we handvatten in het systeemdenken. Bijvoorbeeld: is er een derde speler die vechtende kemphanen kan verbinden?

‘Zwitserlandjes’

Gerben Zonneveld noemt dit partijen met een meervoudige partijdigheid. “Zwitserlandjes”, zegt hij dan. Nieuwe verbindingen leggen vereist ook dat sterke relaties minder hecht worden. Dat kan door partijen zich ook bewust te laten worden van de verschillen die er zijn. Als die relaties wat losser worden, komt er ook meer ruimte voor wat nieuws, stelt Gerben.

Conflict opzoeken

Manon: “Het zet mij iedere keer weer aan het denken. Treed ik voldoende uit mijn bubbel zodat mijn bewuste en onbewuste overtuigingen gechallenged worden? Daag ik mijn opdrachtgevers voldoende uit om dat te doen? Shirine Moerkerken wijst ons hier op het grote belang van conflict en het opzoeken ervan. Zij bedoelt dan: het onbewuste bewust maken en challengen, bijvoorbeeld als het gaat om overtuigingen, patronen of oordelen over de ander. Ballast die verandering in de weg staat. Ik ben ervan overtuigd dat leiderschap anno 2025 voor een groot deel wordt bepaald door het vermogen van de leider om precies dít te doen.”

Manon schreef deze blog op basis van haar ervaringen met de leergang die op dit moment plaatsvindt.
Ben jij benieuwd wat de leergang jou te bieden heeft? Bekijk het programma van de Leergang Professioneel interveniëren in samenwerkingsverbanden.