Netwerkleiders als brandstof voor opgavenetwerken
Netwerken zijn van alle tijden. Maar nooit eerder waren netwerken zó belangrijk voor het behalen van maatschappelijke doelen. Maatschappelijke opdrachten als de energietransitie, toekomstbestendige zorg of kansengelijkheid worden effectiever opgepakt als organisaties in een keten, sector of gebied dit als gezamenlijke opdracht zien. En dus als opgavenetwerk hun taken en rollen op elkaar afstemmen. Een effectief opgavenetwerk staat of valt bij goede netwerkleiders. Netwerkleiders in het hart van het netwerk zorgen voor de verbinding. Maar hoe word je een (nog) betere netwerkleider?
Door
Manon de Caluwé
Netwerken zijn dé organiseervorm van de toekomst. Er is inmiddels veel kennis over netwerken. Maar het begeleiden of organiseren van netwerken is zeker niet gemakkelijk. Je hebt met veel partners te maken die bovendien uit verschillende werelden komen. Denk aan het sociaal domein en de zorg dat elkaar nu treft aan de IZA-tafels. Of hoe onderwijs en jeugdhulp elkaar moeten vinden voor kwetsbare jeugdigen. Een kant-en-klaar recept voor het vraagstuk is er bijna nooit.
Gedeelde visie of veranderaanpak
Principes die bínnen organisaties of in kleinere allianties zo goed werken – denk aan s.m.a.r.t.-doelen, allemaal op één lijn zitten, win-win voor alle partijen – zijn in netwerken helemaal niet zo logisch. Sterker nog, de zoektocht naar de ultieme aanpak kan juist de boel flink vertragen. We moeten netwerken meer zien als platforms voor het stimuleren, ondersteunen en mobiliseren van samenwerking. Samenwerking kan gestalte krijgen in gelegenheidscoalities, initiatieven of experimenten, al dan niet ondersteund met slimme kaders. Met een gedeelde visie of veranderaanpak kan er samenhang ontstaan.
In het boek Samenwerken aan maatschappelijke opgaven beschrijven we vier primaire processen die in netwerken moeten plaatsvinden, willen ze kansrijk zijn als opgavenetwerk. Dit zijn processen waar netwerkleiders – deelnemers aan netwerken of netwerkregisseurs – gericht op kunnen sturen en er activiteiten op kunnen ondernemen. Dus concreet handelingsrepertoire dat je hieronder kan bekijken.
Hoe kun je als netwerkleider sturen op 4 primaire processen?
Een basale functie in opgavenetwerken is die van ontmoeten. Ontmoeting is nodig om verbinding aan te brengen tussen de deelnemende partijen. Door ontmoeting ontstaan sociale relaties en een gezamenlijke identiteit. En in de ontmoeting ontstaan ook inzichten en ideeën voor het ondernemen van initiatieven in het netwerk. Ontmoeting kan plaatsvinden tijdens daadwerkelijke ontmoetingsmomenten. Effectieve communicatie kan ontmoeting ondersteunen.
Handelen is een volgende vereiste functie. Anders dan lerende netwerken, waarin afstemming en uitwisseling centraal staan, werken opgavenetwerken aan het handelingsrepertoire van de toekomst. Dit doen zij door experimenten, pilots en (andere) projecten uit te voeren. Activiteiten die daadwerkelijk tot stappen in de gewenste richting leiden. Vaak doen ze dat in gelegenheidscoalities die hun resultaten weer beschikbaar stellen in het netwerk. Die gelegenheidscoalities werken op basis van energie, ze zijn als het ware een ‘coalition of the willing’. De praktijk bewijst keer op keer het nut: er ontstaat ruimte voor partijen die stappen willen zetten. En het pad dat zo langzaam wordt gebaand, werkt weer ondersteunend en inspirerend voor anderen.
De activiteiten van al die verschillende spelers vinden samenhang en koers door de functie van richten. In opgavenetwerken is sprake van een gezamenlijke visie of aanpak. Ofwel van een vehikel waarmee partijen samen strategie maken. Dit wordt ook wel de verandertheorie van het opgavenetwerk genoemd. Het richten gaat een stap dieper dan het schetsen van een ‘big hairy audacious goal’ alleen. Het geeft ook handvatten hoe je dit doel kan bereiken: in welke veranderaanpak geloven wij? Dat kan nauw komen. Bepaalde interventies kunnen juist averechts werken omdat ze bijvoorbeeld niet consequent zijn doorgevoerd. Door het richten bundelen partijen in het netwerk hun kennis en kunde, en smeden zij hun individuele – soms suboptimale strategieën – tot een gezamenlijke koers.
Het ontmoeten, handelen en richten moet voortdurend in verbinding staan. Alles wat geleerd wordt door de activiteiten en initiatieven, geeft feedback voor het verder aanscherpen of wijzigen van de koers. En dat levert lessen en inzichten voor de leden van het netwerk en inspiratie voor activiteiten en initiatieven die volgen. Daarmee is leren een vierde onmisbare functie in opgavenetwerken.
Word een krachtige netwerkleider
Bovenstaande processen vragen van partijen een langetermijninvestering in het netwerk en in elkaar. Netwerken zijn dus zeker niet alleen datgene wat je kan zien of organiseren. Het sterkste bindmiddel in netwerken zijn de netwerkleiders in het hart van het netwerk. Krachtige netwerken kennen vaak een strategische kern in het hart van het netwerk, waar veel visie zit, initiatief vanuit gaat en waar sterke relaties worden gevormd.
Leergang Professioneel interveniëren in samenwerkingsverbanden
Ben jij ook een netwerkleider die in het hart van het netwerk beweegt? En wil jij (nog) effectiever jouw stijl inzetten en in de samenwerking kunnen interveniëren? Wij hebben speciaal voor ervaren netwerkleiders een leergang gericht op het persoonlijk leiderschap en interventiemogelijkheden in netwerken. Het is een intensieve leergang van 4 modules à 2 dagen waarin het leren van experts gecombineerd wordt met het leren met en als groep. Deelnemers komen uit verschillende netwerken en sectoren en brengen rijke ervaring mee. Wil je meer weten? Bekijk de Leergang en vraag de brochure aan of neem contact op met hoofddocent Janneke Steijns.