In Nederland is er sprake van een groeiend aantal regionale zorgnetwerken. Al die netwerken kennen regisseurs – overigens met verschillende namen; directeur, programmamanager, coördinator, netwerkmakelaar,…-. Periodiek komen zo’n 30 van deze netwerkregisseurs op uitnodiging van Common Eye samen, aanvankelijk om te reflecteren op het Skipr artikel ‘Duurzame netwerken in de maak’. Inmiddels is het een leer- en inspiratienetwerk, met deelnemers van Maastricht tot Leeuwarden en van Leiden tot Salland.
Op 28 september kwamen verschillende regionale netwerkleiders bijeen in Bunnik onder leiding van Common Eye (Astrid van Dijk, Esther Klaster en Wilfrid Opheij), Michèle van den Bragt, programmamanager van het zorg- en welzijnsnetwerk Mijnstreek en werkzaam bij ROS Robuust was online aanwezig om haar ervaringen en inzichten te delen. Het doel van deze avond was om netwerkleiders met elkaar te verbinden en ideeën uit de bestaande netwerken uit te wisselen rond het thema netwerkleiderschap. Er is immers een grote variëteit van netwerken in de zorg, waar een les uit getrokken kan worden.
Netwerkleiderschap?
De avond werd afgetrapt door met de groep te inventariseren waar netwerkleiderschap voor de deelnemers om draait. Door eerst individueel te kijken naar wat voor iedere deelnemer wezenlijk is aan netwerkleiderschap. Is er sprake van een persoon als netwerkleider; of is het juist leiderschap dat door iedere persoon in een groep wordt vervuld? Het type leiderschap dat benodigd is voor goed functionerende netwerken wordt in de breedte verkend.
Thema’s die aan de orde kwamen waren het inspireren, adviseren en motiveren van de verschillende partijen in een netwerk. Door oog te hebben voor belangen en te denken vanuit gelijkwaardigheid, weten netwerkleiders het gezamenlijk belang te duiden. Hiernaast kwam ook naar boven dat een netwerkleider verbindend moet zijn op het gebied van inhoud, visie maar ook zeker in praktische zin.
Na een eerste overeenkomend beeld over netwerkleiders te hebben verkregen, was het tijd om dieper in te gaan op netwerkleiderschap. Tijdens de duo-presentatie schetst Wilfrid de dimensies van netwerkleiderschap vanuit conceptueel en wetenschappelijk perspectief. Michèle illustreert dat vanuit haar ervaringen in het netwerk Mijnstreek met praktijkvoorbeelden bij de theoretische context van Common Eye.
Netwerken bestaan uit actoren die een gezamenlijke opgave of doel nastreven. In het algemeen zijn er twee typen netwerken: 1) interactiegericht, waarbij het draait om ontmoeting en kennisuitwisseling, en 2) opgavegericht, waarbij het draait om het realiseren van een specifieke opgave of doel.
Dimensies van netwerkleiderschap.
Esther Klaster en Wilfrid Opheij zijn in de literatuur op zoek gegaan naar de dimensies van netwerkleiderschap. Zij ordenden dit in de volgende dimensies. Bij iedere dimensie delen zij de essentie van de wetenschappelijke inzichten.
Hoe is de leiderschapsfunctie vormgegeven in een netwerk? Wie zijn de netwerkleiders? Dat op zich is al een vraag. Daarna gaan we kijken naar de dimensies van een netwerk. Daarbij kan een netwerkleider een persoon zijn, maar kan het netwerkleiderschap ook verdeeld zijn onder de deelnemers, waarbij ieder een rol kan spelen in dit leiderschap.
Michèle van den Bragt vertelde hoe de leiderschapsfunctie is verdeeld binnen de Mijnstreek regio, waarbij zij specifiek inging op het opgavegerichte netwerk genaamd de Kerncoalitie Mijnstreek. Hier zijn de leidersrollen verdeeld over de kerncoalitieleden, dit zijn bestuurders van de huisartsenorganisaties, het ziekenhuis, zorgverzekeraar CZ, de VVT’s en Burgerkracht Limburg. Het programmabureau is hierbij de facilitator van de samenwerking. In de programma-organisatie zijn voorts coördinatoren werkzaam die de doelen van de inhoudelijke programmalijnen (onder meer tbv de doelgroepen chronisch zieken en kwetsbare ouderen) realiseren. Het netwerkleiderschap wordt aldus door diverse personen in het netwerk vervuld.
Regie en vorm
Er zijn drie archetypische grondvormen voor de governance van een netwerk: vanuit een netwerkbureau, zelfregulerend en leidernetwerk. In het geval van een netwerkbureau is er dus een aparte entiteit gecreëerd om het netwerk te faciliteren. Bij een leidernetwerk vervult een bepaalde organisatie de rol van ‘gastheer’ en speelt een belangrijke rol in het netwerkleiderschap. Bij een zelf organiserend netwerk worden deze leiderschapstaken onder verschillende organisaties – wisselend- verdeeld. We bespreken ook dat bestuurlijk altijd de vraag aan de orde komt van ‘hoe voeren we regie’?, en wie dan? Als je kiest voor een programmaopzet is dat fundamenteel anders dan in een netwerk. En zeker bestuurders hebben vaak diepe overtuigingen over wat ‘goed besturen’ eigenlijk is. Dat komt niet altijd overeen met wat helpt in een netwerk.
In het samenwerkingsverband Mijnstreek worden de bovengenoemde twee typen netwerken gecombineerd.Ten eerste de grote zorg- en welzijnscoalitie die interactiegericht georganiseerd is, en waar uitwisselen en leren centraal staat. Ten tweede de opgavegerichte thema-coalities (bijv. Kerncoalitie en coalitie Farmacie) waarbij het draait om het realiseren van een specifieke opgave of doel. In de Mijnstreek is er sprake van een netwerkbureau die het netwerk faciliteert, en daarnaast voor de gedefinieerde coalities het programmamanagement organiseert. Een combinatie van faciliteren en programma’s managen.
Activiteiten en rollen
Er werd een overzicht gegeven van activiteiten die horen bij netwerkleiderschap. Mensen kennen daarin specifieke affiniteiten en het netwerk vraagt ook om strategie, innovatie, procesregie en verbinding. Zo zien we dat er verschillende rollen zijn die worden vervuld in een netwerk . Deze rollen kunnen geclusterd worden tot de netwerkleider als: strateeg, verkenner, ontwikkelaar, procesmanager.
In het voorbeeld van de Kerncoalitie Mijnstreek zijn deze rollen verdeeld onder de kerncoalitieleden, het programmabureau, de technisch voorzitter en de coördinatoren van de programmalijnen.
Gedrag & competenties
Welk gedrag vertonen netwerkleiders om het netwerk succesvol te laten opereren? Welke competenties zijn daar voor belangrijk? Allereerst zijn een aantal persoonlijke eigenschappen daar voor van belang. Een netwerkleider moet bijvoorbeeld ruimdenkend zijn, zelfverzekerd en risico’s durven te nemen. Daarnaast gaat het ook om het gedrag ten aanzien van groepsprocessen en relaties bij een netwerkleider. Dan draait het vooral om het stimuleren van commitment en het bouwen van vertrouwen tussen de partijen van het netwerk. Een netwerkleider moet ten aanzien van het proces ook geduldig zijn en tegelijkertijd koers houden en de voortgang stimuleren. Inhoudelijk gaat het om het overzicht bewaren en gedeeld eigenaarschap stimuleren. In de Mijnstreek herkennen we dit gedrag en deze competenties ook bij de netwerkleiders.
Na het inhoudelijke gedeelte was het tijd voor de deelnemers om met de bril van deze theorie te kijken naar de eigen netwerken en hoe men daarin opereert: hoe zit het leiderschap bij ons in elkaar? Door te reflecteren op elkaars manier van werken en organiseren werden er goede ideeën uitgewisseld op het gebied van het netwerkleiderschap van regionale samenwerking.
Zorg- en netwerkregisseurs zijn ook netwerkleiders, maar vervullen die rol ook samen met andere spelers in het netwerk. Dat gedeelde netwerkleiderschap is een van de grote uitdagingen voor de regionale zorg- en welzijnsnetwerken. Want ook hier geldt: het draait om creëren van condities voor kansrijke samenwerking, en daarin maken de spelers het spel. Samen.
Bent u ook netwerkregisseur van een regionaal zorgnetwerk? Lijkt het u interessant om ook bij een soortgelijke bijeenkomst te zijn of om een inspiratiebijeenkomst te organiseren met uw netwerk? Of heeft u verdere vragen over netwerkleiderschap of regionale samenwerking? Neem gerust even contact met ons op.