Veranderen impliceert samenwerken, maar tegelijkertijd vraagt het vormgeven van een effectieve samenwerking dat mensen en organisaties zich ontwikkelen en veranderen. Samenwerken is niet eenvoudig of vanzelfsprekend. Het veronderstelt de bereidheid om als persoon, in relaties en als collectief, te leren en te ontwikkelen. Het vraagt ook om veranderingen in de achterliggende partijen; variërend van een andere opstelling in de samenwerking tot cultuur- en organisatieveranderingen.
Zachte en harde aspecten
Op persoonlijke niveau vraagt het – naast de bereidheid om vaste ankers los te laten – de nodige veelzijdigheid: succesvolle ‘samenwerkers’ combineren in hun repertoire meerdere complementaire kwaliteiten. Ze kunnen zowel faciliterend zijn als directief, mensgericht als taakgericht en verbindend als confronterend, ruimte creërend als grenzen stellend. Ze beschikken over kennis van de ‘zachte’ aspecten van samenwerken (persoonlijke relaties, vertrouwen, cultuur) en over de ‘harde’ aspecten van samenwerken (structuur, systemen, vorm). Om daar te komen kan op persoonlijk niveau ontwikkeling nodig zijn om een bijdrage te kunnen leveren aan een samenwerking.
Relationeel niveau
Op relationeel niveau daagt een samenwerkingsproces deelnemers uit om onder meer oprecht geïnteresseerd te zijn in de drijfveren en de belangen van de ander. Dit vraagt het doorbreken van bestaande relationele patronen, transparant en betrouwbaar te zijn en informatie te delen. Geen eenvoudige opgave.
In een veranderproces hebben we vaak te maken met een situatie van ingesleten werkwijzen en gedragspatronen. Daarentegen kunnen partners in een nieuw te vormen samenwerking met een schone lei beginnen. Je bouwt iets nieuws met nieuwe partners, een nieuw thema en nieuwe werkwijze(n). Bovendien kunnen partners in een dergelijke samenwerking er altijd nog voor kiezen om zonder al te grote consequenties af te zien van de samenwerking. Dat is in veel veranderprocessen niet zomaar mogelijk; deelname is niet altijd een keuze.
Condities
In verander- en samenwerkingsprocessen is aandacht voor persoonlijke relaties van belang, maar ze verschillen qua startsituatie (een min of meer blanco vel of een vat aan ervaringen) en qua ruimte (mogelijkheid tot uitstappen). De condities voor samenwerking bieden in ieder geval de onderwerpen van gesprek in het bouwen van die relaties. Vanuit dat perspectief bezien leggen de condities de basis om samenwerken als proces beter te begrijpen en een vertrekpunt te kiezen om het ‘wat’ van een veranderproces bespreekbaar te maken.
Om als organisatie een rol te spelen in veranderingen op systeemniveau – in een bredere context met meer partijen, gericht op een maatschappelijk vraagstuk – is het ontwikkelen van samenwerkingsvaardigheid een belangrijke factor.
Beantwoord de volgende vragen als je een samenwerking aangaat:
Hebben we een heldere samenwerkingsstrategie? Is de eigen positie in het netwerk bekend? Is duidelijk wat we met samenwerking willen bereiken? Hoe komt onze keuze van partners tot stand? Is ons handelingsrepertoire in samenwerkingsrelaties bekend onder de mensen die betrokken zijn in de samenwerking?
Zijn we vaardig in het aangaan van samenwerkingsrelaties? Zijn we in staat om de condities voor samenwerking effectief toe te passen en daarmee zinvolle samenwerkingsrelaties te ontwikkelen en te onderhouden? Leggen we de juiste verbindingen?
Zijn we een op samenwerking ingestelde organisatie? Investeren we in de samenwerkingsvaardigheid van mensen? Is sprake van een gedeelde cultuur en identiteit die ook buiten de eigen organisatiegrenzen herkenbaar is? In hoeverre werkt de structuur stimulerend of belemmerend in samenwerkingsrelaties? Over welke samenwerkingsinstrumenten beschikken we en in hoeverre zijn deze bij iedereen bekend? Wie zijn de verbindende leiders in de organisatie en hoe benutten we hun inzet?
Een samenwerkingsvaardige organisatie worden, is een veranderproces op zichzelf. Kortom, samenwerken is ook veranderen.