Een netwerk kent geen hiërarchie. Iedere actor neemt een eigen positie in en vervult verschillende rollen binnen het netwerk. Een netwerk kent dan ook geen vaste structuur, werkwijze en procedures. Maar hoe creëer je een succesvolle samenwerking zonder enige structuur? Het is niet vanzelfsprekend hoe taken worden verdeeld, wie eindverantwoordelijk is, wie de baas is en wie − op welke wijze − verantwoording aflegt. Met het ontstaan van netwerken, ontstaan dan ook vaak in- of expliciete gedragsafspraken, oftewel spelregels.
De spelregels in een netwerk
In netwerken kunnen we niet zo goed uit de voeten met formele structuren. Bij afwezigheid van formele structuren bieden spelregels houvast. Spelregels zijn afspraken hoe wij met elkaar omgaan, hoe wij keuzes maken en hoe wij besluiten nemen. Om het ingewikkeld te maken, zijn spelregels ook afspraken over hoe we de spelregels afspreken. Soms ontstaan deze gaandeweg. Deelnemers gaan aan de slag en aan de hand van issues komen zij geleidelijk of met horten en stoten tot een gedragen werkwijze en gedragen spelregels. Soms blijven de spelregels impliciet: je ziet ze niet, maar ze zijn er wel.
Samenwerken in een netwerk is succesvol wanneer de deelnemers eerlijk met elkaar communiceren. Bijvoorbeeld na een vervelend voorval of bij toenemend ongemak bij de deelnemers over ingeslopen routines. Dan kan het handig zijn om weer eens expliciet te benoemen hoe je graag samenwerkt in het netwerk en dat ook te delen in het netwerk.
Het werkblad hieronder kan dan behulpzaam zijn, doordat je in gesprek raakt over diverse spelregels. Maak daarbij gebruik van casuïstiek en voorbeelden over jullie samenwerking. Dan krijgen spelregels ook betekenis. Doe dat vooral samen, tijdens een reflectiebijeenkomst, waardoor de spelregels voldoende draagvlak vinden.
Bespreek de spelregels van jouw netwerk
Je kunt met elkaar reflecteren op de spelregels die er stiekem al zijn. Vraag elk van de deelnemers aan de reflectiebijeenkomst van tevoren een korte vragenlijst in te vullen met de volgende vragen:
- Wie zijn wij? Wie zijn we niet?
- Welk verschil zie ik tussen ons collectieve gedrag en andere netwerken waar ik deel van uitmaak?
- Welk gedrag zie ik vaak gebeuren (bijvoorbeeld als we iets moeten besluiten)?
- Waar hebben we het vaak over in onze samenwerking? Waar niet over?
- Wanneer gaat het gemakkelijk in onze samenwerking? En wanneer gaat het lastiger?
Maak met elkaar een selectie van de vragen die je samen wilt bespreken (bijvoorbeeld prioritering door middel van stickertjes) en start dan de bespreking. Benoem aan het eind expliciet met elkaar wat het jullie aan inzichten heeft opgeleverd. Welke spelregels kun je hieruit destilleren? Dragen deze bij aan de samenwerking? Bespreek deze ook met elkaar (dat kan ook in een tweede bijeenkomst).
Of wat ook kan …
Maak (met elkaar of alleen) een selectie van enkele kernspelers met wie je deze verkenning van de spelregels in het netwerk zou willen doen. Neem een casus waar de deelnemers bij betrokken zijn geweest. Bijvoorbeeld de toetreding van een nieuwe deelnemer of de besluitvorming rond een bepaald project of activiteit in het netwerk. Bespreek met elkaar deze casus. Welke spelregels, zoals hiervoor beschreven, herken je? Benoem ook waarom.
Wie neemt de verantwoordelijkheid
In principe kan iedereen in het netwerk spelregels aan de orde stellen. Wel is het zo dat de kernspelers in het netwerk een grotere rol hebben bij het adresseren, ontwerpen en wijzigen hiervan. Zij zijn in het netwerk het meest actief en kennen daarmee de meeste mensen. Het wordt daarom vaak als vanzelfsprekend gezien dat de kernspelers dit doen. Toch kan in een netwerk elke actor een dergelijke interventie doen (je staat niet aan de zijlijn). Het benoemen van de spelregels roept ongetwijfeld reactie op en is daardoor vaak de aanzet tot een succesvollere samenwerking.