Hoe bepaal je een gedeelde betekenisvolle ambitie?

Handreiking 3 voor betere samenwerking in het IZA

In verschillende artikelen geven we handreikingen voor een betere samenwerking in het Integraal Zorgakkoord (IZA). Ditmaal gaan we in op het starten van een samenwerking of netwerk. En dat begint met een gezamenlijke betekenisvolle ambitie. Wat is precies een ambitie en hoe ontwikkel je die zodat alle partijen zich erin herkennen? Dat lees je in dit artikel.

In onze vorige handreiking Eerste Hulp Bij Opstarten van een transactionele samenwerking, gaven we praktische tips hoe je de samenwerking vanuit je eigen organisatie kan voorbereiden en opstarten. We gaan nu een stap verder: het daadwerkelijk starten van een samenwerking of netwerk. Dat begint onder andere met verbinding, in een ambitie of opgave. Om een samenwerking vorm te geven moeten mensen en organisaties zich met en aan elkaar verbinden. Het is van belang om je te richten op een gedeelde betekenisvolle ambitie. Het opstellen van een goede ambitie is de sleutel tot succes.

Wat is een ambitie?
Een gedeelde ambitie in een samenwerking beschrijft kansen, problemen en uitdagingen die de partners alleen niet kunnen oplossen. Een ambitie betekent dat je iets tot stand wil brengen, een streven om ergens te komen. De uitdaging is om een betekenisvolle ambitie te vinden die inspireert en aansluit bij de doelen van de betrokken organisaties. Alle partijen moeten zich erin herkennen. Wat draagt de samenwerking bij aan de opgave waarvoor we staan?
In de ambitie beschrijven de partners hoe zij overeenstemming bereiken over de perceptie van het gezamenlijke vraagstuk, de duurzame oplossing, waardevolle kansen en de beoogde vorm van de samenwerking. Vervolgens gaat het erom de ambitie te vertalen naar goede afspraken. Het vertelt wat partijen bereid zijn aan tijd, geld en kennis in het samenwerkingsverband te stoppen.

Voorkom schijnzekerheid
Bij het formuleren van een goede ambitie loop je het risico om te blijven hangen in algemeenheden of ‘juichbegrippen’. Ambities als ‘de patiënt centraal’ is een voorbeeld van dat wij vaak tegenkomen. Niemand kan het hiermee oneens zijn; sterker nog dit is de droom van iedereen, maar is het haalbaar? Nee, want het is zo algemeen dat het risico groot is dat een samenwerking vrijblijvend is. Schijnsamenwerking ligt op de loer. Ga op zoek naar het spanningsveld met de ‘5× waarom’-methode. Een vrij simpele maar effectieve methode om de werkelijke, diepere ambitie die zich vaak verschuilt in een probleem of knelpunt te achterhalen. Dus waarom staat de patiënt centraal? En pel dat antwoord weer verder af met een waaromvraag tot je bij de kern bent.

Formuleren van ambities
Bij het formuleren van de ambities is het belangrijk om elkaars doelen en perspectieven goed te begrijpen. Vraag door op wat belangrijk is en check of de opgestelde ambitie daadwerkelijk gedeeld is. Een goede gezamenlijke ambitie beschrijft wat partijen individueel en gezamenlijk beter worden van de samenwerking. In het IZA staan verschillende gedeelde ambities benoemd zoals bijvoorbeeld:

Pagina 6, 5^e alinea: “Kortom, de ambitie is om de zorg voor iedereen toegankelijk, kwalitatief goed en betaalbaar te houden.”
Pagina 9, 3^e alinea: “In 2040 draagt de zorg optimaal bij aan het gezond (samen)leven van alle mensen in Nederland, in het besef dat daarvoor verhoudingsgewijs niet meer mensen en middelen beschikbaar zijn dan nu en dat dit gepaard moet gaan met de laagst mogelijke impact op klimaat en milieu.”
Pagina 37, bullet G: “Partijen in de msz maken uitkomstinformatie transparant beschikbaar. Daarbij is het de ambitie dat in 2025 voor 50% van de ziektelast gerealiseerd te hebben.”

Hercontracteren
Ondanks dat het IZA door de verschillende partijen is ondertekend, blijken dergelijke ambities in de praktijk extern opgelegde ambities. Het blijft van belang om deze te hercontracteren. Bij de daadwerkelijke uitvoering van de werkagenda is het wenselijk om te beginnen met het vaststellen van de afgesproken ambitie. Het opschrijven van mooie volzinnen in een gezamenlijk document is in de praktijk als het aankomt op de uitwerking en uitvoering, een wereld van verschil. Het hercontracteren betekent niet dat het hele proces van visievorming dat al gedaan is binnen het IZA, opnieuw moet. Een rondje langs alle partijen aan de tafel maken met onderstaande vragen kan al voldoende zijn om volledig commitment te krijgen:

Welke kans wil je benutten?
Welk probleem wil je oplossen?
Welke oplossing wil je ontwikkelen?

Naast opgelegde ambities staan in het IZA meerdere soorten. Hoe je de verschillende soorten ambities kan benaderen en welke instrumenten je kan gebruiken de ambitie vorm te geven zie je in het figuur hieronder ‘Vijf arena’s van samenwerken’.

De ambitie is er, zijn we dan klaar?
Nee, want de stap die hierna snel volgt, is het met elkaar bespreken van wie de ambitie is en wie de ambitie moet gaan realiseren. Is dat het samenwerkingsverband, één van de betrokken organisaties of andere mensen of organisaties? Het is een randvoorwaarde om eigenaarschap te beleggen en daarover afspraken te maken.

Een andere voorwaarde is het vastleggen van evaluatiemomenten. Tijdens de samenwerking komt het soms voor dat de ambitie of de daaruit voortvloeiende doelstellingen aangepast worden. Vaak gaat dit ongemerkt. Het is belangrijk om met elkaar af te spreken dat je de samenwerking evalueert. Hierbij kan je een aantal vragen met elkaar en ieder voor zich beantwoorden.

Checklist voor een betekenisvolle ambitie in de IZA-samenwerking

De ambitie: